Tautologie: twee keer hetzelfde begrip zeggen of schrijven.
Voorbeeld: U moet zo spoedig mogelijk per ommegaande reageren.
Uitleg: 'zo spoedig mogelijk' en 'per ommegaande' hebben dezelfde betekenis.
Sommige tautologieën zijn goed. Die hebben een versterkende betekenis. Bijvoorbeeld:
- Na lang wikken en wegen hebben we een besluit genomen.
Pleonasme: een kenmerk of eigenschap van een woord extra vermelden.
Voorbeeld: een ronde cirkel
Uitleg: een cirkel is altijd rond
Als je iets extra wilt benadrukken, zijn sommige pleonasmen goed. Stel dat er veel lelijke cirkels getekend zijn en vervolgens tekent iemand een keurige cirkel. Dan kun je dat een mooie, ronde cirkel noemen.
Achtergrond
Hier volgt een enigszins bewerkt artikel van Dick Pak uit de bundel 'Taaldilemma's 1' (uitgever: Uitgeverij Pak).
Overbodige woorden
Veel mensen hebben de neiging overbodige woorden te gebruiken.
Neem de volgende drie zinnen:
1. Tot onze spijt moeten wij u meedelen dat de geplande excursie helaas niet door kan gaan.
2. Wij zullen uw klacht in behandeling nemen, maar kunnen echter niet garanderen dat dit u voordeel oplevert.
3. Ik denk dat hij vermoedelijk wel zal slagen.
In zin 1 drukken ‘tot onze spijt’ en ‘helaas’ hetzelfde uit. Door het gebruik van ‘tot onze spijt’ is het woord ‘helaas’ overbodig. Je kunt het ook omdraaien. Door het gebruik van het woord ‘helaas’ is het begrip ‘tot onze spijt’ overbodig. We noemen zo’n fout een tautologie: twee keer hetzelfde begrip zeggen of schrijven.
Zin 1 kan als volgt verbeterd worden:
Tot onze spijt moeten wij u meedelen dat de geplande excursie niet door kan gaan. (‘helaas’ is weggelaten)
Wij moeten u meedelen dat de geplande excursie helaas niet door kan gaan. (‘tot onze spijt’ is weggelaten)
In zin 2 drukken ‘maar’ en ‘echter’ hetzelfde uit. Beide woordjes geven aan dat er sprake is van een tegenstelling. Door het gebruik van ‘maar’ is het woord ‘echter’ overbodig en andersom: door het gebruik van ‘echter’ is het woordje ‘maar’ overbodig. Ook hier is dus sprake van een tautologie.
Zin 2 kan als volgt verbeterd worden:
Wij zullen uw klacht in behandeling nemen, maar kunnen niet garanderen dat dit u voordeel oplevert. (‘echter’ is weggelaten)
Wij zullen uw klacht in behandeling nemen. Wij kunnen echter niet garanderen dat dit u voordeel oplevert. (‘maar’ is weggelaten)
In zin 3 is het woord ‘vermoedelijk’ overbodig door het gebruik van het woord ‘denk’ aan het begin van de zin. ‘Denken’ houdt hier in dat je iets niet zeker weet, dat je het vermoedt. De betekenis van ‘vermoedelijk’ zit al in de betekenis van het woord ‘denken’. We noemen dit verschijnsel een pleonasme.
Zin 3 kan als volgt verbeterd worden:
Ik denk dat hij wel zal slagen. (‘vermoedelijk ’ is weggelaten)
